ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 8، آبان 1403 ، شماره پی در پی 102

ترجمه گرترود بل از غزلیات حافظ: خوانشی صوفیانه یا غیر صوفیانه

صفحه (45 - 70)
فاطمه سعیدی ، لیلا هاشمیان (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1402

چکیده

زمینه و هدف: اشعار حافظ شهرتی جهانی در بین محققان و شاعران دارد و بسیاری از پژوهشگران را شیفته خود کرده است. گرترود بل، سیاح و خاورشناس نیز یکی از این شیفتگان است. بل، پس از آشنایی کوتاهی با زبان و ادبیات فارسی، شیفته فرهنگ و زبان فارسی شد و ارتباطی عمیق و ناگسستنی با خواجه شیراز پیدا کرد و از این رهگذر به ترجمه چهل و دو غزل و یک رباعی از حافظ روی آورد. بل معتقد بود، کلام و اندیشه حافظ برای خوانندگان غربی، بهره معنایی متفاوتی با آنچه خوانندگان شرقی از آن دریافت میکنند، دارد و اخلاقیات روزگار حافظ با نظام اخلاقی دوران ما تفاوت دارد و اینکه آداب و سلوک شرق قرابت چندانی با غرب ندارد و دیگر اینکه انعکاس و آینگی هر باور و عقیده ای از دیوان حافظ، به خوانش خوانندگان بستگی دارد و احتمالاً هر خواننده به نتیجه متفاوتی دست مییابد. از آنجایی که گرترود بل در تعلیقات و شرح خویش از شعر حافظ، گهگاه به سخنان ضدونقیض میپردازد و در مواردی موضع خویش را در خصوص برداشت صوفیانه یا غیر صوفیانه از غزلیات حافظ مشخص نمیکند، از این روی، در این پژوهش بر آن شدیم تا طبق الگوی هفت فن ترجمه آندره لفور، به بررسی این موضوع بپردازیم.

روشها: این پژوهش به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام شده است . نگارندگان سعی داشته اند با الگوی لفور، 15 غزل را از خوانش صوفیانه و غیر صوفیانه از ترجمه بل به شیوه تحلیل محتوا و به روش کتابخانه ای، مورد بررسی قرار دهند که با موضوع پژوهش، ارتباط بیشتری داشته و برای هدف این مقاله، مناسب تر بوده اند.

یافته ها: در ترجمه این غزل، تعداد ابیات افزایش یافته و گویی مترجم در تلاش برای توضیح و تفهیم بهتر موضوع بوده است.برخی از ابیات در ترجمه جابجا شده اند.

نتیجه گیری: برداشت بل از غزلیات و خوانش در ترجمه اشعار حافظ، بیشتر خوانشی غیر صوفیانه بوده و تلاشی برای عرفانی و صوفیانه نشان دادن اندیشه ی حافظ ندارد؛ .او همان معنای ظاهری را میپسندید و از آن حظ وافر میبرد. در این 15 غزل مورد بررسی، بل در ترجمه 6 غزل، برداشتی صوفیانه داشته و در 9 ترجمه، برداشت او از سخن حافظ غیر صوفیانه بوده است. خوانش بل از حافظ و غزلیاتش، طبق گفته خودش، صوفیانه نیست و او را به عنوان یک معلم دینی معرفی نمیکند.

کلمات کلیدی
حافظ , گرترود بل , حافظ , خوانش صوفیانه , ترجمه.

• ایبل، آنت.(1356). گرترود بل. ترجمه هوشنگ ابرامی. تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ سوم.
• بل، لوثیان گرترود (1363). تصویرهای از ایران، ترجمه بزرگمهر ریاحی، تهران: انتشارات خوارزمی.
• جوادی، حسن. (139۶) . تأثیر ادبیّات فار سی در ادبیّات انگلیسی. تهران: سمت.
• حسینی، مصطفی. (1401). حافظ به روایت گرترود بل. تهران: نشر خاموش.
• حیدری، آزاده. «یادی از گروترود بل». پیام بهارستان، دوره دوم، پاییز و زمستان 1387، شماره 1 و 2، صص 554-560.
• حیدری، علی. (1399). جامعیتِ فرهنگی اثر ادبی حافظ در جوامع بشری و انعکاس آن در تصاویر نسخه ی مصوّر حافظ. محفوظ در موزه ی دهلی نو، مطالعات هنر اسلامی، 1-17.
• خانلری، پرویز. (1359). دیوان حافظ. جلد اول. چاپ اول، انتشارات خوارزمی، تهران: چاپ نیل.
• خانلری، پرویز. (1362). دیوان حافظ. جلد دوم. چاپ اول. انتشارات خوارزمی، تهران: چاپ نیل.
• دیویس، دیک. (1391). «در ترجمه ناپذیری شعر حافظ». ترجمه مصطفی حسینی و بهنام میرزابابازاده فومشی، ادبیات تطبیقی، (ویژه نامه فرهنگستان)، سال 3، شماره 5، صص 62-75.
• رزمجو بختیاری، شیرین. (1400). «بررسی ترجمه انگلیسی غزلی از حافظ بر پایه برداشت درست از متن». مجله شعر پژوهی (بوستان ادب)، دانشگاه شیراز. سال سیزدهم، شماره 2، صص 85-120.
• سرپرست، فاطمه.آل بویه لنگرودی، عبدالعلی. سیفی، محسن. (1397). نقد و بررسی ترجمۀ شعر عرفانی با رویکرد نظریۀ لفور
• (بررسی موردی ترجمۀ محمد الفراتی از غزلیات حافظ).
• فرشیدورد، خسرو. (1375). نقش‌آفرینی‌های حافظ. تهران: صفی علیشاه.
• کیوانی، مجدالدّین (1390). ترجمه های انگلیسی شعر حافظ. ذیل مدخل حافظ در دائره المعارف بزرگ اسلامی، جلد نوزدهم، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی.
• لولویی، پروین (1395). «ترجمه های حافظ به انگلیسی». ترجمه مصطفی حسینی، فصلنامه مترجم، سال 25، شماره 60، صص 75-8 .
• مایکل ویکنز، جورج. (1400). گروترود مارگرت لوتیان بل. ترجمه مصطفی حسینی. فصلنامه کاروان، سال هفتم، شماره 28.
• نصرتی، عبدالله، بهرامی، راضیه. (1392). « بررسی تطبیقی عشق در غزلیات مولانا، سعدی و حافظ». فصلنامه تخصصی در دری( ادبیات غنایی، عرفانی)، سال سوم، شماره نهم، زمستان 1392. صص67-82.